فصل ۴: عملگرها و عبارت‌ها در جاوااسکریپت

مقدمه

در تمام برنامه‌های جاوااسکریپت، عملگرها (Operators) کلیدی‌ترین ابزار انجام پردازش و منطق هستند. با استفاده از عملگرها می‌توان عملیات ریاضی، مقایسه، منطق، نسبت‌دهی یا حتی انجام شرط‌ها را به سادگی اجرا کرد. این فصل، شناخت عمیق و عملی همه عملگرهای مهم جاوااسکریپت و نکات حیاتی هرکدام را به شما می‌آموزد و با مثال‌های کاربردی، اشتباهات مبتدی‌ها را نیز بررسی می‌کند. با یادگیری این مفاهیم، مهارت کدنویسی شما بسیار افزایش خواهد یافت.

---

عملگرهای ریاضی (Arithmetic Operators)

عملگرهای ریاضی، اجازه انجام کلیه عملیات اصلی ریاضی را روی داده‌های عددی می‌دهند.

عملگر	معنی	مثال	خروجی مثال
+	جمع	5 + 2	7
–	تفریق	8 – 3	5
*	ضرب	4 * 2	8
/	تقسیم	10 / 2	5
%	باقیمانده تقسیم	7 % 3	1
**	توان	2 ** 3	8
++	افزایش ۱ واحد	x++ (x=5)	6 (بعدافزایش)
—	کاهش ۱ واحد	y– (y=3)	2 (بعدکاهش)

نمونه کد ریاضی:

let a = 5;
let b = 2;
console.log(a + b);     // 7
console.log(a % b);     // 1
a++;
console.log(a);         // 6

نکته:

• ++a با a++ تفاوت عملی دارند (اول تغییر، بعد استفاده vs ابتدا استفاده، بعد تغییر).

---

عملگرهای مقایسه‌ای (Comparison Operators)

برای بررسی شباهت یا تفاوت و رابطه مقادیر، عملگرهای مقایسه‌ای استفاده می‌شوند. خروجی این عملگرها همیشه یک مقدار بولین (true یا false) است.

عملگر	معنی	مثال	خروجی مثال
==	مساوی (فقط مقدار، نوع مهم نیست)	5 == ‘5’	true
===	هم مقدار و هم نوع یکسان	5 === ‘5’	false
!=	نابرابر	5 != 7	true
!==	نابرابر یا هم نوع نیست	5 !== ‘5’	true
>	بزرگ‌تر	8 > 3	true
<	کوچک‌تر	1 < 4	true
>=	بزرگتر یا مساوی	5 >= 5	true
<=	کوچکتر یا مساوی	3 <= 2	false

نمونه کد مقایسه‌ای:

console.log(5 == '5');     // true  (نوع داده را چک نمی‌کند)
console.log(5 === '5');    // false (هم نوع هم مقدار)
console.log(6 > 3);        // true
console.log(8 <= 7);       // false
console.log(10 != 12);     // true
console.log(12 !== '12');  // true

توصیه:
همیشه از === و !== استفاده کنید تا خطاهای پنهان نداشته باشید (بررسی نوع داده مهم است).

---

عملگرهای منطقی (Logical Operators)

برای کار با چند شرط و وضعیت، ترکیب شرط‌ها و منطق بولین نیاز به این عملگرهاست. در شرط‌های if و حلقه‌ها کاربرد بسیاری دارند.

عملگر	معنی	مثال	خروجی مثال
&&	و	true && false	false
||	یا	true || false	true
!	نقیض	!false	true

نمونه کد منطقی:

console.log(4 > 2 && 7 < 10); // true  (هر دو درست)
console.log(6 < 4 || 5 === 5); // true (یکی کافی است)
console.log(!true);            // false

کاربرد در شرط‌ها:

let age = 20;
let isMember = true;
if (age >= 18 && isMember) {
  console.log("دسترسی دارید.");
}

---

عملگرهای نسبت‌دهی (Assignment Operators)

این عملگرها علاوه بر نسبت دادن ساده، امکان تغییر مقدار متغیر براساس مقدار فعلی را نیز می‌دهند (جمع، ضرب و …).

عملگر	توضیح	مثال (x=5)	نتیجه نهایی x
=	مقداردهی	x = 8	x = 8
+=	جمع و مقداردهی	x += 2	x = 7
-=	تفریق و مقداردهی	x -= 1	x = 4
*=	ضرب و مقداردهی	x *= 3	x = 15
/=	تقسیم و مقداردهی	x /= 5	x = 1
%=	مدول و مقداردهی	x %= 4	x = 1
**=	توان و مقداردهی	x **= 2	x = 25

کد نمونه نسبت‌دهی:

let x = 5;
x += 2;  // x حالا برابر 7 است
x *= 3;  // x حالا برابر 21 است
x -= 5;  // x حالا برابر 16 است

---

عملگرهای خاص و پیشرفته در جاوااسکریپت

۱. ++ و — (افزایش و کاهش سریع)

• پیشوند:

  let k = 3;
  ++k; // اول افزایش، بعد استفاده: k=4

• پسوند:

  let n = 3;
  n++; // اول استفاده، بعد افزایش: مقدار n در این خط 3 است ولی بعد آن 4 می‌شود.

تفاوت ++a و a++ چیست؟

وضعیت	++a	a++
ترتیباستفاده	اول افزایش، بعد استفاده	اول استفاده، بعد افزایش

۲. typeof (بررسی نوع داده)

• نوع هر مقدار یا متغیر را برمی‌گرداند.

console.log(typeof 5);             // "number"
console.log(typeof "JS");          // "string"
console.log(typeof true);          // "boolean"
console.log(typeof [1,2,3]);       // "object" (آرایه!)
console.log(typeof {name:"Ali"});  // "object"
console.log(typeof undefined);     // "undefined"
console.log(typeof null);          // "object"

نکته سئو: از typeof زیاد برای بررسی نوع داده در کدها و دیباگ استفاده می‌شود.

۳. عملگر شرطی (Ternary Operator)

• ساده‌ترین جایگزین if/else است و در تعیین متغیرهای ساده یا تصمیم‌های جمع‌وجور مفید است.

let age = 18;
let status = (age >= 18) ? "بالغ" : "نابالغ";
console.log(status); // بالغ

ساختار کلی:

شرط ? مقدار_درست : مقدار_غلط;

۴. عملگر کوآلسینگ ?? و عملگر اختیاری زنجیره‌ای ?. (پیشرفته)

این دو در ES2020 به بعد اضافه شده‌اند.

• ?? مقدار سمت راست را تنها زمانی جایگزین می‌کند که سمت چپ null یا undefined باشد.
• ?. برای دسترسی مطمئن به ویژگی آبجکت یا تابعی که ممکن است وجود نداشته باشد:

let val = undefined;
console.log(val ?? "پیش فرض"); // "پیش فرض"

let user = null;
console.log(user?.name); // undefined بدون ارور

۵. عملگر delete و typeof

• delete برای حذف ویژگی از آبجکت:

let obj = {x:1, y:2};
delete obj.x;
console.log(obj); // {y:2}

---

عبارت‌ها (Expressions) چیست؟

عبارت یا Expression: هر ترکیبی از متغیرها، عملگرها، مقادیر یا توابع که یک مقدار تولید می‌کند (در مقابل Statement).
به طور مثال:

let sum = 5 + 3 * 2; // sum یک عبارت است
let isAdult = (age >= 18); // یک عبارت منطقی است

عبارت حتی می‌تواند یک فراخوانی تابع یا مقدار بازگشتی باشد:

let upper = "ali".toUpperCase(); // عبارت خروجی toUpperCase

---

اشتباهات رایج در استفاده از عملگرها

1. اشتباه گرفتن == و ===

• == فقط مقدار را بررسی می‌کند (ممکن است نوع داده را تبدیل کند).
• === مقدار و نوع داده هر دو باید یکسان باشند.
• همیشه از === استفاده کنید.

1. استفاده بیش از حد یا نابجای ++ و —

• مثلاً استفاده در جای نامناسب و فهم اشتباه فرق پیشوند/پسوند.

1. تنها استفاده از typeof برای شناسایی آرایه‌ها

• typeof برای آرایه هم مقدار “object” می‌دهد. برای اینکه مطمئن شوید متغیر یک آرایه است:
  js Array.isArray(myVar); // true فقط اگر آرایه باشد

1. نوشتن = به جای == یا ===

• a = 4 مقدار نسبت می‌دهد ولی a == 4 مقایسه می‌کند. اشتباه متداول!

1. اعمال عملگر به انواع ناسازگار

• مثل ضرب رشته و عدد یا جمع عدد و ابجکت بدون تبدیل مناسب.

---

تمرین و مثال عملی

تمرین ۱: چند مثال از هر نوع عملگر بنویس و خروجی را در Console نمایش بده.

// عملگرهای ریاضی
let x = 6, y = 3;
console.log(x * y);  // 18
console.log(x / y);  // 2

// عملگرهای مقایسه
console.log(10 == "10");    // true
console.log(10 === "10");   // false

// عملگرهای منطقی
let a = 5, b = 9;
console.log(a < 10 && b > 7); // true
console.log(!(a > b));        // true

// عملگرهای نسبت‌دهی
let count = 10;
count /= 2;
console.log(count); // 5

// typeof
console.log(typeof a);     // number
console.log(typeof "Azar"); // string

// عملگر شرطی (ternary)
let score = 15;
let result = (score >= 10) ? "قبولی" : "مردودی";
console.log(result); // قبولی

تمرین ۲: دریافت سن کاربر و تعیین وضعیت با ternary operator

let userAge = prompt("سن خود را وارد کنید:");
userAge = Number(userAge);
let ageStatus = (userAge >= 18) ? "بالغ هستید" : "نابالغ هستید";
alert(ageStatus);

توجه: prompt و alert فقط در محیط مرورگر کار می‌کنند.

---

منابع تکمیلی

• MDN JavaScript Operators
• W3Schools JavaScript Operators

---

جمع‌بندی فصل چهارم

در این فصل با:

• انواع عملگرهای ریاضی، مقایسه‌ای، منطقی و نسبت‌دهی،
• عملگرهای خاص (typeof، ternary و …)
• مفاهیم اساسی عبارات و خطاهای رایج،
• و تمرین و مثال عملی برای تسلط بهتر آشنا شدیم.

در فصل بعد، وارد بحث ساختارهای کنترلی (if، switch، حلقه‌ها) و جریان اجرای برنامه در جاوااسکریپت خواهیم شد.

اگر پرسشی داشتی یا مثال دیگری خواستی همین‌جا بپرس و تمرین‌ها را حتماً در Console مرورگر تست کن!