بخش 1 – معرفی لینوکس و تاریخچه آن
مقدمه
اگر تازه وارد دنیای لینوکس شده باشی، شاید اولین سوالت این باشه که «لینوکس دقیقاً چیه و از کجا اومده؟»
خیلی‌ها لینوکس رو با سیستم‌عامل‌های معروف مثل ویندوز یا macOS مقایسه می‌کنن، ولی لینوکس یک مفهوم عمیق‌تره.
در واقع لینوکس فقط یک سیستم‌عامل نیست، بلکه هسته (Kernel) قدرتمندی هست که پایه‌ی بسیاری از سیستم‌عامل‌هاست.
۱. لینوکس چیست؟
لینوکس یک هسته (kernel) متن‌باز و رایگان است که در سال 1991 توسط «لینوس توروالدز» ساخته شد.
درک اینجا مهمه:
- Kernel (هسته) = قلب یک سیستم‌عامل، که ارتباط بین سخت‌افزار (CPU، RAM، دیسک، کارت شبکه و…) و نرم‌افزار رو مدیریت می‌کنه.
- OS (سیستم‌عامل) = ترکیبی از Kernel + ابزارها + رابط کاربری + نرم‌افزارها.
پس: لینوکس = هسته + ابزارها (که بیشترشون از پروژه GNU میان).
۲. داستان شکل‌گیری لینوکس
برای فهم بهتر تاریخچه، بیایم کمی به عقب برگردیم:
مرحله 1: آغاز ماجرا با Unix
- در دهه 70 میلادی، سیستم‌عامل Unix در آزمایشگاه Bell شرکت AT&T ساخته شد.
- یونیکس یک سیستم‌عامل قدرتمند، پایدار و چندوظیفه‌ای بود که در دانشگاه‌ها محبوب شد.
- ولی مشکل: یونیکس در آن زمان رایگان نبود و کد منبعش بسته بود.
مرحله 2: پروژه GNU
- سال 1983، «ریچارد استالمن» پروژه GNU رو برای ساخت یک سیستم‌عامل کاملاً آزاد شروع کرد.
- هدف GNU -> ساخت ابزارها، کتابخانه‌ها و نرم‌افزارهای آزاد.
- مشکل: پروژه GNU همه‌چیز رو ساخته بود، اما «هسته» نداشت! (هسته Hurd هنوز کامل نشده بود).
مرحله 3: ورود لینوس توروالدز
- سال 1991، یک دانشجوی فنلاندی به نام Linus Torvalds هسته لینوکس رو ساخت، فقط برای سرگرمی.
- هسته لینوکس با ابزارهای پروژه GNU ترکیب شد → یک سیستم‌عامل آزاد و کامل به وجود آمد: GNU/Linux.
۳. چرا لینوکس رایگان است؟
لینوکس تحت مجوز GPL (GNU General Public License) منتشر شده.
این یعنی:
- می‌تونی آن را رایگان دانلود و نصب کنی.
- می‌تونی کدش رو ببینی، تغییر بدی و منتشر کنی.
- هیچ شرکت خاصی مالک انحصاریش نیست.
۴. لینوکس کجا استفاده می‌شود؟
خیلی‌ها فکر می‌کنن لینوکس فقط برای هکرها یا برنامه‌نویس‌هاست، ولی واقعیت اینه که:
- سرورها: بیش از 70٪ سرورهای وب دنیا (Google، Facebook، Amazon) از لینوکس استفاده می‌کنن.
- گوشی‌ها: هسته سیستم‌عامل اندروید، لینوکسه.
- ابزارهای هوشمند: روترها، تلویزیون‌های هوشمند، کنسول‌های بازی.
- ابرکامپیوترها: تقریباً همه 500 ابررایانه دنیا از لینوکس استفاده می‌کنن.
- سیستم‌های شخصی: توزیع‌هایی مثل Ubuntu و Fedora برای کاربران معمولی.
۵. مزایای لینوکس
- رایگان و متن‌باز
- امنیت بالا (کمتر ویروس می‌گیرد)
- پایدار و سبک (سال‌ها بدون نیاز به ریبوت کار می‌کند)
- قابل سفارشی‌سازی (از ظاهر تا هسته)
- جامعه کاربری بزرگ (حل سریع مشکلات)
۶. معایب لینوکس
- برخی نرم‌افزارهای خاص (مثل Photoshop یا Microsoft Office) نسخه رسمی لینوکسی ندارند.
- نیاز به یادگیری کمی خط فرمان برای کارهای پیشرفته.
- ممکن است درایور برخی سخت‌افزارها کمی دردسرساز باشد (هرچند خیلی بهتر از قبل شده).
۷. یادگیری لینوکس مثل یادگیری رانندگی
تصور کن داری رانندگی یاد می‌گیری:
- ویندوز مثل خودروی اتوماتیک: راحت، ولی آزادی زیادی برای تغییر موتور و سیستم نداری.
- لینوکس مثل خودروی مسابقه‌ای: اول کمی سخت‌تر یاد می‌گیری، ولی بعدش کنترل کامل خودرو دست توست.
۸. تمرین عملی (بدون خطر برای سیستم فعلی)
چون تازه شروع کردیم، هنوز دستور خاصی نمی‌زنیم. ولی تو می‌تونی برای تمرین این مراحل رو انجام بدی:
روش اول: استفاده از وب برای تمرین لینوکس
- برو به سایت https://www.tutorialspoint.com/unix_terminal_online.php
- این سایت یک شبیه‌ساز ترمینال لینوکس آنلاین داره.
روش دوم: نصب لینوکس در ماشین مجازی
- نرم‌افزار VirtualBox رو نصب کن.
- یک توزیع مثل Ubuntu Desktop رو دانلود و نصب کن.
- بدون آسیب به سیستم فعلی، لینوکس رو تجربه کن.
۹. نکات ایمنی برای شروع
- هیچوقت در جلسات تمرینی با حساب root به اینترنت وصل نشو.
- دستوراتی که هنوز آموزش ندیدیم با
sudoاجرا نکن. - همیشه قبل از حذف فایل یا تغییر سیستم، مطمئن شو که دقیقا می‌دونی داری چی کار می‌کنی.
جمع‌بندی این بخش
- لینوکس یک هسته آزاد و متن‌بازه که در سال 1991 توسط لینوس توروالدز ساخته شد.
- ترکیب هسته لینوکس و ابزارهای GNU، سیستم‌عامل GNU/Linux رو تشکیل داد.
- لینوکس در سرور، گوشی، ابررایانه و حتی لپ‌تاپ شخصی کاربرد فراوان داره.
- مزایای زیادی مثل امنیت، سرعت، رایگان بودن و انعطاف‌پذیری داره.
- ورود به دنیای لینوکس مثل یادگیری رانندگیه؛ اول سخت، بعد لذت‌بخش.
