آشنایی با پروتکل‌های رایج شبکه: HTTP، HTTPS، FTP، SSH، Telnet (آموزش ساده و کاربردی)
مقدمه: چرا این پروتکل‌ها مهم‌اند؟
هر فعالیتی در اینترنت و شبکه‌ها، از باز کردن سایت گرفته تا انتقال فایل یا ریموت به سرور، با یکی از این “پل‌های ارتباطی” انجام می‌شود.
یاد گرفتن‌شان، مثل شناخت کلیدهای اصلی یک خانه دیجیتال است!
پروتکل یعنی چه؟
پروتکل در شبکه، یعنی مجموعه‌ای از قوانین و زبان مشترک که تعیین می‌کند اطلاعات چطور ارسال و دریافت شود.
مثل قوانین رانندگی؛ اگر همه رعایت کنند، تصادف نمی‌شود!
معرفی ۵ پروتکل پرکاربرد با مثال ملموس
۱. HTTP (HyperText Transfer Protocol)
- چیست؟
پروتکل انتقال صفحات وب – اصلی‌ترین راه باز کردن سایت‌ها در مرورگر شما. - مثال:
وقتی می‌نویسی www.google.com و سایت باز می‌شود، پشت‌صحنه HTTP فعال است. - پورت پیش‌فرض:
۸۰
۲. HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure)
- چیست؟
همان HTTP با امنیت بالاتر! یعنی انتقال اطلاعات رمزنگاری شده بین مرورگر و سرور. - مثال:
وقتی کنار آدرس سایت یک قفل سبز یا “https” دیدی، یعنی اطلاعاتت امن‌تر رد و بدل می‌شود (مثل خرید اینترنتی، بانک، ایمیل). - پورت پیش‌فرض:
۴۴۳
۳. FTP (File Transfer Protocol)
- چیست؟
پروتکل انتقال فایل بین کامپیوترها و سرورها؛ اگر خواستی فایلی را روی هاست سایتت آپلود کنی، FTP دست به کار می‌شود. - مثال:
مدیر سایت با نرم‌افزارهایی مثل FileZilla یا از طریق مرورگر، عکس و فایل‌ها را روی سایت می‌گذارد. - پورت پیش‌فرض:
۲۱
۴. SSH (Secure Shell)
- چیست؟
پروتکل فوق‌امن برای دسترسی به خط فرمان و مدیریت ریموت سرورها (از راه دور)؛ همه داده‌ها رمزنگاری شده‌اند. - مثال:
مدیر سرور با کامپیوترش به آی‌پی اختصاصی ریموت می‌زند و با دستورهای متنی سرور را کنترل می‌کند. - پورت پیش‌فرض:
۲۲
۵. Telnet
- چیست؟
روش قدیمی اتصال از راه دور به سرور، شبیه SSH اما بدون رمزنگاری!
امروزه تقریباً جای خود را به SSH داده است، چون امنیت ندارد. - مثال:
در گذشته برنامه‌نویسان با Telnet وارد سرور می‌شدند و دستورات را مستقیم اجرا می‌کردند. - پورت پیش‌فرض:
۲۳
جدول خلاصه و قابل اسکن
| پروتکل | کاربرد | رمزنگاری دارد؟ | پورت پیش‌فرض | مثال ساده |
|---|---|---|---|---|
| HTTP | باز کردن سایت | خیر | ۸۰ | www.example.com |
| HTTPS | باز کردن سایت امن | بله | ۴۴۳ | خرید اینترنتی |
| FTP | آپلود/دانلود فایل | بعضی مواقع | ۲۱ | گذاشتن عکس روی سایت |
| SSH | مدیریت و کنترل سرور | بله | ۲۲ | کار روی سرور لینوکسی |
| Telnet | مدیریت سرور (قدیمی) | خیر | ۲۳ | اتصال ریموتِ شفاف ولی ناامن |
چه زمانی کدام پروتکل؟
- برای باز کردن سایت فقط به HTTP یا HTTPS نیاز داری.
- برای مدیریت سرور لینوکس یا ارسال دستورات، SSH انتخاب اول هر کارشناس حرفه‌ای است.
- اگر خواستی فایل بزرگی را روی هاست ارسال یا دانلود کنی، FTP کمک می‌کند.
- Telnet معمولاً فقط برای آزمایش یا تست بعضی ابزارهای خاص شبکه به کار می‌رود (امروزه به دلیل ناامن بودن کمتر استفاده می‌شود).
نکات مهم درباره امنیت
- همیشه اگر امکانش هست به جای HTTP، از HTTPS استفاده کن (مخصوصاً برای جابه‌جایی اطلاعات حساس).
- دیتای FTP معمولاً رمزنگاری نمی‌شود؛ اگر امنیت برایت مهم است، از SFTP (نوع امن FTP) یا SSH استفاده کن.
- سرویس‌دهندگان امروزی معمولاً پورت Telnet را بسته‌اند تا اطلاعات لو نرود!
جمع‌بندی عملی
یاد گرفتن شناخت و کاربرد هر پروتکل، پایه کار شبکه است!
هر کدام نقش خودش را دارد— وب‌گردی، انتقال فایل، کنترل سرور — و دانستن این تفاوت‌ها باعث می‌شود سریع‌تر و حرفه‌ای‌تر در شبکه عمل کنی.
سوالات پرتکرار (FAQ)
۱. چطور بفهمم سایتی از HTTPS استفاده می‌کند؟
در مرورگر، کنار آدرس عبارت https و یک قفل سبز رنگ نمایش داده می‌شود.
۲. آیا می‌توانم با Telnet کار کنم؟
امروزه به دلایل امنیتی توصیه نمی‌شود؛ تقریباً همه سرورها SSH را جایگزین Telnet کرده‌اند.
۳. کدام پروتکل امن است؟
HTTPS و SSH کاملاً رمزنگاری شده‌اند. FTP و Telnet ایمن نیستند!
۴. برای انتقال فایل امن، چه راهی استفاده کنم؟
SFTP یا FTP Secure و یا SCP (برپایه SSH) بهترین گزینه‌ها هستند.
اگر در کار با این پروتکل‌ها یا انتخاب‌شان برای پروژه خودت شکی داشتی، همین‌جا بپرس! شبکه بدون این پروتکل‌ها اصلاً معنی ندارد. 😊
آماده‌ای بریم سراغ بعدی؟
