بخش ۳ – آشنایی با توزیع‌های مختلف لینوکس و انتخاب بهترین توزیع
مقدمه
وقتی می‌گی «لینوکس»، در واقع داری درباره هسته لینوکس حرف می‌زنی. اما بیشتر کاربران به Distribution (توزیع) اشاره می‌کنن.
📌 تعریف توزیع لینوکس (Linux Distribution یا Distro):
یک سیستم‌عامل کامل که شامل:
- هسته لینوکس (Linux Kernel)
- ابزارهای سیستم (مثل ابزارهای GNU)
- محیط دسکتاپ (GUI)
- نرم‌افزارهای پیش‌فرض
- مدیریت بسته‌ها (Package Manager)
- تنظیمات و مستندات
مثال ساده:
هسته لینوکس رو مثل موتور یک خودرو فرض کن.
هر شرکت خودروسازی (Canonical، Red Hat، Arch و…) میاد این موتور رو در یک شاسی با شکل و امکانات متفاوت نصب می‌کنه و یک مدل مشخص به بازار می‌ده.
هر مدل = یک توزیع لینوکس.
۱. چرا توزیع‌های لینوکس متفاوت‌اند؟
- هدف متفاوت (کاربر تازه‌کار، کاربر خانگی، برنامه‌نویس، سرور، امنیت و غیره)
- مدیریت بسته‌ها (Debian/Ubuntu → apt، Red Hat/CentOS → yum/dnf، Arch → pacman)
- محیط دسکتاپ (GNOME، KDE، XFCE، Cinnamon و…)
- پشتیبانی و بروزرسانی‌ها (Rolling Release یا LTS)
- پایدار بودن یا جدید بودن نرم‌افزارها
۲. دسته‌بندی کلی توزیع‌ها
برای اینکه راحت انتخاب کنیم، توزیع‌ها رو میشه به چند دسته تقسیم کرد:
الف) مناسب مبتدی‌ها
- Ubuntu → کاربرپسند، مخزن نرم‌افزار قوی، مستندات و آموزش زیاد، محیط GNOME یا KDE
- Linux Mint → شبیه ویندوز از لحاظ ظاهر، سبک‌تر از Ubuntu، محیط Cinnamon یا MATE
- Zorin OS → ظاهر بسیار شبیه ویندوز و macOS برای مهاجران از این سیستم‌ها
ب) مناسب کاربران متوسط
- Fedora → به‌روزترین نرم‌افزارها، محیط GNOME
- openSUSE → پایدار، ابزار مدیریتی YaST
ج) مناسب حرفه‌ای‌ها
- Debian → پایدار، محبوب در سرورها
- Arch Linux → نصب و پیکربندی از صفر، کنترل کامل بر سیستم
- Gentoo → کامپایل همه‌چیز از سورس، فوق‌العاده قابل سفارشی‌سازی
د) مناسب سرورها
- Ubuntu Server
- CentOS Stream (یا جایگزین جدید Rocky Linux و AlmaLinux)
- Debian (نسخه پایدار)
ه) تخصصی
- Kali Linux → تست نفوذ و امنیت
- Parrot Security OS → امنیت و حریم خصوصی
- Tails → ناشناس ماندن در اینترنت
۳. مدیریت بسته‌ها در توزیع‌ها
هر توزیع لینوکس از یک Package Manager برای نصب، بروزرسانی و حذف نرم‌افزار استفاده می‌کنه.
| خانواده توزیع | مثال توزیع | ابزار مدیریت بسته |
|---|---|---|
| Debian-based | Ubuntu، Linux Mint | apt یا apt-get |
| Red Hat-based | Fedora، CentOS، RHEL | yum یا dnf |
| Arch-based | Arch Linux، Manjaro | pacman |
📌 مثال (Ubuntu):
sudo apt update
sudo apt install firefox📌 مثال (Fedora):
sudo dnf install firefox📌 مثال (Arch):
sudo pacman -S firefox۴. انواع نسخه‌ها بر اساس بروزرسانی
- LTS (Long Term Support): پشتیبانی طولانی، پایدار → مناسب سرورها و کاربرانی که تغییر زیاد نمی‌خوان. مثال: Ubuntu LTS
- Rolling Release: همیشه به‌روز، آخرین نسخه نرم‌افزارها، اما ممکنه ناپایدارتر باشه. مثال: Arch، Manjaro
- Regular Release: بروزرسانی دوره‌ای (مثلاً هر ۶ ماه) → Fedora
۵. انتخاب بهترین توزیع بر اساس نیاز شما
| نیاز | توصیه |
|---|---|
| تازه‌کار و مهاجرت از ویندوز | Linux Mint یا Zorin OS یا Ubuntu LTS |
| لپ‌تاپ ضعیف یا قدیمی | Lubuntu، Xubuntu، Linux Lite |
| کاربر حرفه‌ای و سفارشی‌سازی بالا | Arch Linux یا Gentoo |
| سرور | Debian، Ubuntu Server، Rocky Linux |
| امنیت و تست نفوذ | Kali Linux، Parrot Security |
۶. تست کردن چند توزیع بدون نصب
قبل از اینکه یک توزیع رو به طور کامل نصب کنی، می‌تونی با Live USB اونو اجرا کنی.
🔹 مراحل:
- یک فایل ISO از سایت رسمی توزیع دانلود کن.
- با ابزار Rufus یا balenaEtcher فایل رو به USB منتقل کن.
- سیستم رو از USB بوت کن (حالت Live).
- بدون نصب، توزیع رو تست کن.
۷. محیط‌های دسکتاپ معروف
حتی یک توزیع می‌تونه چند محیط دسکتاپ داشته باشه. معروف‌ترین‌ها:
- GNOME → ساده و مدرن
- KDE Plasma → بسیار قابل سفارشی‌سازی
- XFCE → سبک و سریع
- Cinnamon → شبیه ویندوز
- LXQt → بسیار سبک برای سخت‌افزار ضعیف
📌 مثال: Ubuntu (GNOME)، Kubuntu (KDE)، Xubuntu (XFCE)، Lubuntu (LXQt)
۸. تمرین عملی
- برو به https://distrotest.net
این سایت بهت اجازه می‌ده توزیع‌ها رو به صورت آنلاین تست کنی. - یا در VirtualBox چند توزیع نصب کن:
- Ubuntu
- Linux Mint
- Fedora
- Manjaro
- مدیریت بسته‌ها، ظاهر و مصرف منابع رو مقایسه کن.
۹. جمع‌بندی
- «لینوکس» فقط یک هسته است؛ توزیع‌ها سیستم‌عامل‌های کامل هستن.
- انتخاب توزیع درست بستگی به نیاز، مهارت و سخت‌افزارت داره.
- خانواده‌های اصلی: Debian-based، Red Hat-based، Arch-based.
- نسخه‌ها: LTS، Rolling Release، Regular Release.
- حتماً قبل از نصب، با Live USB یا ماشین مجازی تست کن.
