MAC Address چیست و چه تفاوتی با IP دارد؟ (راهنمای ساده و کاربردی)
مقدمه: چرا آدرس‌ها در شبکه مهم هستند؟
در دنیای شبکه‌های کامپیوتری، هر دستگاه برای ارتباط نیاز به آدرس دارد – نه فقط برای پیدا شدن، بلکه برای اینکه دقیقاً مشخص شود کدام دستگاه با کدام حرف می‌زند، داده می‌فرستد یا دریافت می‌کند. این آدرس‌دهی به دو صورت اصلی اتفاق می‌افتد:
- یک آدرس سخت‌افزاری یا فیزیکی به نام MAC Address
- یک آدرس منطقی یا نرم‌افزاری به نام IP Address
بسته به اینکه در چه مرحله‌ای از مسیر شبکه هستیم و چه نوع ارتباطی برقرار می‌شود، نقش MAC و IP تفاوت دارد. دانستن این تفاوت‌ها برای درک صحیح عملکرد شبکه‌ها، تشخیص عیب‌یابی، تأمین امنیت و حتی کارهای روزمره مثل تنظیم مودم بسیار مهم است.
MAC Address چیست؟ (تعریف ساده و قابل درک)
MAC Address (Media Access Control Address) یک آدرس فیزیکی و منحصر‌به‌فرد است که از کارخانه برای هر کارت شبکه (NIC)، ماژول WiFi، بلوتوث و حتی Ethernet USB تعیین می‌شود.
تصور کن یک دستگاه مثل لپ‌تاپ یا گوشی، دارای کارت شبکه است؛ روی این کارت شبکه، توسط کارخانه یک شناسه (مثل پلاک) حک شده که یکسان بودن آن تقریباً غیرممکن است.
خصوصیات اصلی MAC Address:
- وابسته به سخت‌افزار و لایه دوم مدل OSI (Data Link Layer)
- معمولاً تغییرناپذیر و ثابت
- در فرمت ۱۲ رقمی هگزادسیمال با ۶ جفت عدد/حرف نمایش داده می‌شود (مثلاً
C4:7D:CC:5E:6D:A2) - جهانی (Global Uniqueness): هر کارت شبکه MAC یکتای خودش را دارد
- برای تشخیص هویت فیزیکی در شبکه محلی (LAN) استفاده می‌شود
تشبیه ساده:
MAC Address مثل پلاک ثبت‌شده روی موتور یا خودرو است؛ تا زمانی که کارت شبکه را جابجا نکنی، این پلاک ثابت می‌ماند و مخصوص همان وسیله است.
IP Address چیست و چه نقشی دارد؟
IP Address (Internet Protocol Address) آدرسی است که توسط نرم‌افزار اختصاص داده می‌شود (دستی یا اتوماتیک توسط DHCP). با آن، هر دستگاه در هر لحظه می‌داند در کجای شبکه قرار دارد و با چه دستگاه‌هایی باید ارتباط برقرار کند (مخصوصا در شبکه‌های بزرگ یا اینترنت).
نکات طلایی:
- وابسته به لایه سوم مدل OSI (Network Layer)
- نرم‌افزاری و دینامیک: قابل تغییر به کمک DHCP یا به صورت دستی
- بسته به شبکه و تنظیمات، ممکن است در هر بار اتصال IP متفاوتی بگیرد
- فرمت IPv4 (چهاربخش مثل:
192.168.1.10) یا IPv6 (مثل:fe80::50b0:37ff:fe21:9c5a) - امکان داشتن چند IP برای یک کارت شبکه (در برخی پیکربندی‌ها)
تشبیه ملموس:
IP Address مثل نشانی محل فعلی خانه یا دفتر است – هر وقت خانه‌ات را عوض کنی، نشانی تغییر می‌کند اما پلاک ماشین (MAC) همیشه ثابت است!
جدول مقایسه‌ای: تفاوت MAC Address و IP Address
| ویژگی | MAC Address | IP Address |
|---|---|---|
| نوع آدرس | سخت‌افزاری، فیزیکی | نرم‌افزاری، منطقی |
| محل تخصیص | کارخانه سازنده کارت شبکه | DHCP یا تنظیم دستی |
| امکان تغییر | به صورت عادی غیرممکن (فقط با Spoofing) | قابل تغییر (Dynamic/Static) |
| کاربرد عمده | شناسایی سخت‌افزار لایه دوم (LAN) | مسیریابی و ارتباط منطقی شبکه (WAN/LAN) |
| نمایش ظاهری | C4:7D:CC:5E:6D:A2 | 192.168.1.10 یا 10.0.0.5 |
| یکتا بودن | جهانی و ۱۰۰٪ برای هر کارت منحصر به فرد | ممکن است در شبکه‌ای تکرار شود (خصوصاً Private IPها) |
| پایداری در اتصال | همواره ثابت مگر با تعویض کارت شبکه | با هر اتصال یا تغییر شبکه ممکن است عوض شود |
| سطح استفاده | شبکه محلی و داخلی (Ethernet/WiFi) | همه جا (محلی و جهانی – اینترنت) |
مثال روزمره: پیک موتوری و نظام آدرس‌دهی
یک پیک موتوری را فرض کنید:
- پلاک موتور (MAC Address): شماره فیزیکی ثابت و مخصوص همان موتور/دستگاه است.
- نشانی هر زمان تحویل (IP Address): موقعیت یا آدرسی است که بسته باید تحویل شود و در هر سفارش می‌تواند عوض شود.
اگر پلاک موتورت را عوض کنی انگار فیزیکی تغییر کردی (در عمل فقط با تقلب یا روش‌های فنی خاص ممکن است).
اما نشانی ارسال بسته‌ها (IP) کاملاً وابسته به محل فعلی توست؛ ممکن است امروز در ستارخان باشی و فردا ونک اما پلاک بدنه‌ات ثابت است.
چه زمانی از MAC و چه زمانی از IP استفاده می‌شود؟
- در شبکه‌های محلی (LAN)، برای ارسال بسته‌های داده و شناسایی واقعی کارت‌های شبکه، سوئیچ‌ها و روترها از MAC استفاده می‌کنند.
- برای یافتن مسیر صحیح و ارسال داده از شهری به شهر دیگر (یا از شبکه‌ای به شبکه دیگر و حتی در سطح اینترنت)، از IP بهره می‌گیرند.
درست مانند یک بسته:
- داخل کوچه و خیابانت، نامه‌بر یا پیک نیاز به پلاک دارد (MAC)
- برای تحویل به شهر یا استان، نیاز به نشانی پستی (IP) است.
مشاهده MAC Address دستگاه خود
در ویندوز:
- اجرای CMD (از طریق Start)
- دستور زیر را وارد کن:
ipconfig /allمقدار روبروی Physical Address همان MAC Address کارت شبکه‌ات است.
در لینوکس:
- دستور
ifconfig -aیا
ip link showدر اندروید و iOS:
- بخش Settings > WiFi > (روی نام شبکه بزن) > بخش Advanced/Details
یا - Settings > About phone/device > Status > WiFi MAC Address
در macOS:
- از منو Apple > About This Mac > System Report > Network
کاربردهای مهم MAC Address
- امنیت شبکه (MAC Filtering): فقط برخی دستگاه‌های تاییدشده (مثلاً خانواده) می‌توانند به وای‌فای وصل شوند؛ بقیه با MAC غیرفعال رد می‌شوند.
- DHCP Reservation: برای اینکه هر بار دستگاهی خاص همواره یک IP ثابت بگیرد (مثلاً پرینتر یا سرور خانگی)، می‌توان براساس MAC آدرس، به آن IP همیشگی داد.
- عیب‌یابی و مدیریت شبکه: شناسایی دستگاه‌های متصل و تحلیل ترافیک.
- کنترل دسترسی: محدود یا آزاد کردن دسترسی برخی دستگاه‌ها (مثل والدین برای فرزند).
- شناسایی و مبارزه با نفوذ یا هک: کشف حضور دستگاه‌های غیرمجاز توسط MAC Address مشکوک.
نکات امنیتی درباره MAC Address
- MAC Address عموماً تغییر نمی‌کند، اما بعضی دستگاه‌ها و سیستم‌عامل‌ها امکان تعویض موقت (MAC Spoofing) دارند. این کار برای تست، عبور از برخی فیلترها یا حتی کلاهبرداری انجام می‌شود، اما در بسیاری از سناریوها قابل ردیابی است.
- شماره جهانی تولیدکننده کارت شبکه (OUI – Organizationally Unique Identifier) در سه جفت اول MAC مشخص شده (مثلاً: C4:7D:CC)
- شبکه‌های وای‌فای عمومی غالباً برای ردیابی MAC Address استفاده می‌کنند.
- کمپانی‌های بسیار معتبر (مثل Intel، Cisco، Realtek و …) بلوک‌های بزرگی از MACهای مجاز دارند.
سوالات متداول (FAQ)
۱. آیا می‌توان MAC Address را تغییر داد؟
بطور معمول خیر، اما برخی نرم‌افزارها یا تنظیمات پیشرفته کارت شبکه اجازه‌ی “Spoof” می‌دهند (در سیستم‌عامل فعلی و تا ریست شدن).
۲. اگر دو دستگاه، MAC یکسان داشته باشند؟
به مشکل اساسی می‌خورند! بسته‌های شبکه را همزمان می‌گیرند یا هیچ‌کدام درست کار نمی‌کنند. باید در شبکه فقط یک MAC از هر نوع فعال باشد.
۳. IP و MAC در چه لایه‌هایی کار می‌کنند؟
MAC: لایه ۲ (Data Link Layer)
IP: لایه ۳ (Network Layer)
این ساختار، مسیر انتقال داده و شناسایی دستگاه‌ها را شفاف و قابل مدیریت نگه می‌دارد.
۴. آیا MAC Address ارتباطی با اینترنت دارد؟
به طور مستقیم خیر. MAC فقط در شبکه محلی معتبر است و وقتی داده از روتر/مودم عبور می‌کند، MAC آن دستگاه دیگر برای مسیر بعدی اهمیت ندارد (می‌سوزد). IP اما در کل اینترنت برای مسیریابی کاربرد دارد.
۵. هر کارت شبکه فقط یک MAC دارد؟
هر کارت شبکه (Ethernet، WiFi یا حتی Bluetooth) در هر دستگاه، MAC اختصاصی خودش را دارد. یک لپ‌تاپ با LAN و WiFi، دو MAC کاملاً مجزا دارد.
۶. چطور می‌توانم بفهمم دستگاه من چند MAC دارد؟
به بخش Device Manager یا تنظیمات شبکه برو – هر کارت شبکه فعال، یک MAC مجزا دارد.
نکات پیشرفته و عمیق‌تر (زیرپوست شبکه)
- MAC Filtering امنیت کامل نمی‌دهد: زیرا هکر می‌تواند MAC را Spoof کند. مناسب شبکه خانگی است اما در شبکه سازمانی روی آن حساب باز نکنید.
- IP Dynamic تبعات جالب دارد: با هر بار ریست مودم یا DHCP Lease Renewal، IP تغییر می‌کند اما MAC خیر.
- برخی نرم‌افزارها با ترکیب IP و MAC اعتبارسنجی می‌کنند: برای لایسنس‌دهی یا شناسایی کاربران اصلی، هر دو پارامتر نیاز است.
- جداسازی ترافیک در سوئیچ و روتر: سوئیچ براساس MAC بسته را هدایت می‌کند و روتر براساس IP.
جمع‌بندی کاربردی
- MAC Address هویت فیزیکی، ثابت و منحصر‌به‌فرد دستگاه است – بدون آن، هیچ دستگاهی در شبکه LAN شناسایی نمی‌شود.
- IP Address آدرس محل حضور فعلی دستگاه در شبکه است – قابل تغییر و وابسته به تنظیمات و شبکه.
- هر دو مکمل یکدیگر بوده و برای برقراری ارتباط امن، پایدار و بدون اختلال در شبکه‌های محلی و اینترنت ضروری هستند.
