فصل ۱۲: مدیریت خطا و استثناها (Exception Handling)

سرفصل‌های فصل ۱۲ :

1. خطا (Error) چیست؟
2. انواع خطاها در پایتون
3. استفاده از try-except
4. استفاده از else و finally
5. تعریف استثنای اختصاصی (Custom Exception)
6. نکات حرفه‌ای و مثال‌های کاربردی
7. تمرین و پروژه کوچک

---

۱۲.۱ معرفی خطا (Error) و استثنا (Exception)

در برنامه‌نویسی، خطا (Error) و استثنا (Exception) اتفاق‌هایی هستند که اگر مدیریت نشوند، باعث توقف ناگهانی برنامه می‌شوند.
مثال ساده:

print(5 / 0)

خروجی:

ZeroDivisionError: division by zero

این خطا مانع ادامه اجرای برنامه می‌شود.

---

۱۲.۲ انواع خطاها

• SyntaxError: اشتباه تایپی/دستور زبانی

  if True
      print("Hello")  # SyntaxError به خاطر نبود : در شرط

• NameError: استفاده از متغیری که تعریف نشده

  print(x)  # NameError: name 'x' is not defined

• TypeError: نوع داده اشتباه

  print("5" + 6)  # TypeError چون نمی‌توان رشته و عدد را جمع کرد

• ZeroDivisionError: تقسیم بر صفر

  print(10/0)

• ValueError: مقدار نامعتبر

  int("hello")  # نمی‌شود کلمه را به عدد تبدیل کرد

---

۱۲.۳ مدیریت خطا با try-except

try:
    n = int(input("یک عدد وارد کن: "))
    print(10 / n)
except ZeroDivisionError:
    print("نمی‌توان بر صفر تقسیم کرد!")
except ValueError:
    print("فقط عدد صحیح وارد کن!")

توضیح:

• فقط کد داخل try اجرا می‌شود.
• اگر خطایی رخ دهد، اجرای except مرتبط شروع می‌شود.

---

۱۲.۴ استفاده از else و finally

• else: اگر خطا نباشد اجرا می‌شود.
• finally: همیشه اجرا می‌شود (حتی اگر خطا باشد یا نه).

try:
    file = open("data.txt", "r")
except FileNotFoundError:
    print("فایل پیدا نشد.")
else:
    print("فایل با موفقیت باز شد.")
    file.close()
finally:
    print("به پایان رسید.")

---

۱۲.۵ تعریف خطای شخصی‌سازی شده (Custom Exception)

گاهی لازم است خودمان استثنای خاص تعریف کنیم:

class MyError(Exception):
    pass

try:
    raise MyError("یه خطای سفارشی!")
except MyError as e:
    print("خطا:", e)

---

۱۲.۶ نکات حرفه‌ای

• همیشه سعی کن فقط خطای مشخص را مدیریت کنی نه همه‌ی خطاها (generic except اشتباه است).
• پیام کاربرپسند و قابل فهم بنویس.

نمونه بد:

try:
    # کد
except:
    print("یه خطا رخ داد!")  # نمی‌فهمی مشکل چی بوده

---

۱۲.۷ تمرین کوچک

یک برنامه بنویس که از کاربر دو عدد بگیرد، تقسیم کند و با مدیریت خطا پیغام مناسب بدهد.