آموزش پایتون – فصل ۱: مقدمه و نصب (راهنمای جامع، کاربردی و گام‌به‌گام)

محمد
اموزش پایتون

پایتون یکی از بهترین زبان‌های برنامه‌نویسی برای شروع یادگیری برنامه‌نویسی و همچنین ابزار قدرتمندی برای حرفه‌ای‌هاست. این فصل، شما را به صورت کاملا کاربردی با مفاهیم اصلی پایتون، چرایی یادگیری آن، روش نصب ساده روی هر سیستم عامل و اجرای اولین برنامه آشنا می‌کند. همچنین راهکارهای رفع خطا، معرفی ابزارهای کمکی و تمریناتی برای تثبیت یادگیری خواهید یافت. این راهنما نه‌تنها برای افراد مبتدی، بلکه برای اشخاصی که قصد شروع حرفه‌ای برنامه‌نویسی را دارند، بسیار مناسب است.

۱.۱ پایتون چیست؟

پایتون (Python) یک زبان برنامه‌نویسی سطح بالا، خوانا، قابل حمل و قدرتمند است که یادگیری آن برای مبتدیان کاملاً ساده است و همین ویژگی باعث شده به یکی از محبوب‌ترین زبان‌ها در دنیا بدل شود.
مشخصه‌های اصلی پایتون عبارتند از:

نگارش ساده و قابل فهم: شباهت فوق‌العاده به زبان انگلیسی
قابلیت توسعه برای انواع پروژه‌ها: از برنامه‌های کوچک تا سیستم‌های بزرگ
متن‌باز و رایگان
پشتیبانی حرفه‌ای از انواع کتابخانه‌ها و فریم‌ورک‌ها
جامعه کاربری فعال با منابع آموزشی بسیار گسترده

۱.۲ چرا پایتون یاد بگیریم؟

انتخاب پایتون به عنوان زبان نخست یا ابزار حرفه‌ای، دلایل متعددی دارد:

سادگی و راحتی یادگیری: ساختار ساده و منحنی یادگیری مناسب مبتدی‌ها.
دسترسی به موقعیت‌های شغلی سطح بالا: از توسعه وب تا داده‌کاوی و هوش مصنوعی.
انعطاف بالا برای پروژه‌های شخصی و تیمی: چه بخواهید ربات بسازید، چه سایت یا بازی!
پشتیبانی عالی روی همه سیستم‌عامل‌ها: ویندوز، لینوکس، مک و حتی موبایل.
رشد مداوم بازار کار: فرصت‌های استخدامی بسیار در داخل و خارج کشور.
تجربه برنامه‌نویسی اصولی: یادگیری مفاهیم پایه برنامه‌نویسی برای ورود به زبان‌های دیگر.

۱.۳ آموزش نصب پایتون در ویندوز، مک و لینوکس

الف) نصب پایتون در ویندوز

۱. ورود به وب‌سایت رسمی python.org:
در بخش Downloads معمولاً نسخه پیشنهادی برای ویندوز را می‌بینید (مثل Python 3.12.x).

۲. دانلود فایل نصبی:
روی لینک نسخه پیشنهادی کلیک کنید تا فایل با پسوند .exe دانلود شود.

۳. اجرای نصاب:

اجرای فایل دانلودشده.
حتماً گزینه “Add Python to PATH” را تیک بزنید (این کار باعث می‌شود پایتون همیشه از خط فرمان دردسترس باشد).
روی گزینه Install Now کلیک کنید.

۴. تست موفقیت نصب:
یک پنجره cmd یا PowerShell باز کنید و دستور زیر را بنویسید:

python --version

یا

python3 --version

اگر نسخه‌ای مانند Python 3.12.2 را مشاهده کردید، نصب به درستی انجام شده است.

نکته حرفه‌ای:

اگر چند نسخه پایتون روی سیستم دارید، ممکن است نیاز باشد به جای python از python3 استفاده کنید.
برای اجرا از هر جای ویندوز، باید مسیر نصب (Path) به طور صحیح درج شده باشد. اگر بعداً مشکلی دیدید، از قسمت Environment Variables تنظیم کنید.

ب) نصب در سیستم‌عامل مک (Mac)

مک‌های جدید (macOS Ventura و بالاتر):

معمولاً پایتون نسخه ۳ از قبل نصب است. برای تست، ترمینال را باز کنید و بنویسید:

  python3 --version

نصب یا بروزرسانی پایتون در مک:

۱. نصب Homebrew (اگر ندارید):

   /bin/bash -c "$(curl -fsSL https://raw.githubusercontent.com/Homebrew/install/HEAD/install.sh)"

۲. نصب پایتون با دستور:

   brew install python

۳. مشاهده نسخه:

   python3 --version

ج) نصب در لینوکس (اوبونتو / دبیان و توزیع‌های مشابه)

نصب یا بروزرسانی پایتون:

۱. ابتدا ترمینال را باز کنید.
۲. دستور زیر را وارد نمایید:

   sudo apt update
   sudo apt install python3

۳. بررسی نسخه:

   python3 --version

نکته:

در بیشتر توزیع‌های لینوکسی پایتون نصب است، اما نسخه‌های جدیدتر را باید دستی نصب کنید.

د) بروزرسانی پایتون

برای استفاده از آخرین قابلیت‌ها توصیه می‌شود همواره آخرین نسخه را نصب کنید.
اگر نسخه قدیمی دارید، نسخه جدید را به صورت موازی نصب و از pip برای مدیریت پکیج‌ها استفاده کنید.

هـ) نکات مهم هنگام نصب و چند نسخه‌ای بودن پایتون

امکان نصب چند نسخه کنار هم وجود دارد (مثلاً پایتون ۲ و ۳)
برای انتخاب نسخه، از دستورات python یا python3 کمک بگیرید.
pip مربوط به هر نسخه نیز ممکن است با نام‌های pip یا pip3 باشد.

۱.۴ اجرای اولین برنامه پایتون

بعد از نصب، نوبت به ایجاد اولین اسکریپت می‌رسد؛ کاری که لذت موفقیت ابتدایی را به شما می‌دهد!

گام‌های اجرا:

یک فایل متنی با نام hello.py بسازید.
کد زیر را درون آن قرار دهید:
python print("Hello, Python!")
فایل را ذخیره کنید.
ترمینال یا cmd را باز کرده و با دستور cd وارد پوشه فایل شوید.
اجرای برنامه:

در ویندوز:
python hello.py
یا اگر چند نسخه دارید:
python3 hello.py
خروجی نمایش داده شده:
Hello, Python!

۱.۵ راهنمای رفع خطاها و عیب‌یابی هنگام نصب و اجرا

خطای رایج	علت محتمل	راه‌حل عملیاتی
Python is not recognized	پایتون یا PATH به درستی نصب نشده	نصب مجدد و تیک زدن Add to PATH؛ یا تنظیم متغیر محیطی دستی
pip not found	pip نصب نشده یا در PATH نیست	اجرای installer مجدد یا دستور python -m ensurepip
خطا در اجرای print	اشتباه در نحوه نوشتن (مثلا print “x”)	استفاده از پرانتز: print(“x”) در پایتون ۳
ModuleNotFoundError	پکیج نصب نشده	استفاده از pip یا pip3: pip install package_name

روش‌های عیب‌یابی:

همیشه نسخه پایتون را با python --version بررسی کنید.
از دستور where python (در ویندوز) یا which python3 (در لینوکس/مک) برای اطمینان از درست بودن آدرس فایل اجرایی استفاده کنید.
اگر خطای دسترسی داشتید، ترمینال یا cmd را با دسترسی ادمین اجرا کنید.
در صورت پیچیدگی، از uninstall کامل و نصب تازه پایتون کمک بگیرید.

ابزارها و ویرایشگرهای محبوب جهت شروع سریع‌تر

در کنار Notepad یا TextEdit، ابزارهای مدرن سرعت و لذت برنامه‌نویسی را چند برابر می‌کنند:

VS Code: سریع، سبک، قابل تنظیم، رایگان و منبع باز (پیشنهاد ویژه)
PyCharm: دارای امکانات حرفه‌ای (نسخه Community برای شروع رایگان است)
Thonny: طراحی‌شده مخصوص تازه‌کارها
Replit و Google Colab (آنلاین بدون نیاز به نصب، مناسب تمرین، حتی با موبایل یا تبلت!)

پیشنهاد تمرینی و پروژه کوچک (تمرین عملی فصل 1)

۱. یک فایل جدید با نام دلخواه (مثلاً myname.py) ایجاد کنید.
۲. با دستور print نام خود را نمایش دهید:

   print("My name is Ali")

۳. برای خلاقیت بیشتر، نام و شهر خود را هم نمایش دهید:

   print("My name is Ali and I live in Tehran.")

۴. دستورات را چند بار با نام‌ها و مکان‌های دیگر تست کرده و خروجی را بررسی کنید.

سوالات متداول

آیا پایتون واقعاً برای مبتدی‌ها مناسب است؟
بله! ساختار این زبان مخصوص افراد تازه‌کار طراحی شده و نگارش نزدیک به زبان طبیعی دارد.

چرا sometimes باید python3 بنویسم؟
اگر چند نسخه پایتون دارید یا سیستم عامل شما نسخه پیش‌فرض پایتون ۲ است، با python3 از نسخه جدید مطمئن می‌شوید.

اگر نصب یا اجرا نشد چه کنم؟
راهنمای عیب‌یابی بالا را گام به گام دنبال و در صورت نیاز نصب را مجدد از اول انجام دهید.

چه ویرایشگری را توصیه می‌کنید؟
VS Code و Thonny بهترین گزینه‌ها برای شروع و ادامه کار هستند.

جمع‌بندی

در این فصل یاد گرفتید که پایتون چیست، چرا باید آن را انتخاب کنید، چطور آن را نصب کنید و چطور برنامه‌نویسی را با آن شروع نمایید.

محمد وب‌سایت